معماری و شهرسازی در پسا کرونا:

طی سالهای اخیر در تمام کانال‌های خبری و شبکه های اجتماعی یک پیام در حال تکراره :

در‌خانه‌ بمانید!

– بنظر شما این قطع ارتباط با فضای بیرون و توجه به فضای داخلی در طی چند سال همه‌گیری کرونا، چه تاثیری بر معماری داخلی خانه‌ها و یا شهرسازی گذاشته است؟

– اما وقتی از خانه در دنیای امروزی حرف میزنیم دقیقا از چه مکانی با چه ویژگی‌هایی صحبت میکنیم؟

-آیا هر چهار دیواری که ارتباط ما رو با دنیای بیرون قطع کنه و متعلق بهمون باشه خانه است؟

یک معمار برجسته سوییسی میگه: انسان همان‌قدر که به نان و حتی خواب نیاز دارد،  به نور و فضا هم احتیاج دارد! آیا معماران پیش‌بینی کرده بودند که در سال ۲۰۲۰ به خاطر یک ویروس در زندان های به نام خانه حبس بشیم؟

همانگونه که احتمالا میدانید، کرونا اولین و تنها بیماری نیست که موجب شد است انسان‌ها از جامعه دور شده و در خانه بمانند. اگر ویروس کرونا به جسم ما آسیب میزند, ساعت‌ها ماندن در خانه‌هایی با معماری بد و بی هویت، قطعا به روح ما آسیب خواهد زد. در انتخاب محل سکونتمان قبل از اینکه به بالا و پایین بودن محله، متراژ و طبقات آن دقت کنیم، به معماری آن دقت کنیم، چرا که قطعا معماری یک بنا به آدم‌هایی که داخل آن زندگی میکنن، شکل میدهد.

ابتدا به تاریخچه‌ی تصمیمات معماران در مقابله با بیماری‌های پیشین میپردازیم:

تصمیمات پیشین معماران در مقابله با بیماران مسری: 

یکی از بیمارستان‌های موفق قرن بیستم با نام پائیمیو (Paimio Sanatorium) که به جهت نقش چشمگیر و بارزی که در درمان بیماری سل داشته شهرت دارد. در سال ۱۹۹۳ این بیمارستان با طراحی آلوار آلتو و همسر طراحش آینو، در جنوب غربی فنلاند شکل گرفت.
طراحی این بیمارستان از آن جهت ارزشمند است که این مجموعه در دوران یک پاندمی (سل) ساخته شده و با توجه به این که در شرایط فعلی و به واسطۀ شیوع ویروس کرونا (Covid-19) بار دیگر شاهد یک همه‌گیری بزرگ در مقیاس جهانی هستیم، نگاه به گذشته و استفاده از نکات مثبت طراحی این بنا و دیگر بناهای موفق گذشته می‌تواند حائز اهمیت باشد.

طراحی این ساختمان به شدت هندسی است، با دیوارهای بلند با پنجره‌های وسیع که نمای آن را تشکیل میداد. اتاق‌های رنگ روشن و یک تراس بام وسیع با نرده‌هایی مانند نرده‌هایی که در کشتی‌های کروز وجود دارد. همه ویژگی‌های بارز معماری مدرنیستی است که ما اکنون می‌شناسیم.

اما انتخاب های آلتوس فقط از نظر زیبایی‌شناسی نبود. هوگو بعداً نوشت: “هدف اصلی ساختمان این است که به عنوان یک ابزار پزشکی عمل کند.” سل یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های بهداشتی اوایل قرن بیستم بود. هر عنصر از Paimio برای بهبودی از بیماری تصور شد. آلتو توضیح داد: «طراحی اتاق با قدرت ضعیف بیمار که در تختش دراز می‌کشد تعیین می‌شود. رنگ سقف برای تسکین درد انتخاب شد، منابع نور خارج از میدان دید بیمار هستند، گرمایش به سمت پای بیمار است.» (ترکیب پاهای سرد و سر تب دار به عنوان علامت بیماری دیده می شد.) نور روز روشن از پنجره‌ها و همچنین تراس‌ها، جایی که بیماران می توانستند در آن بخوابند، بخشی از درمان بود، زیرا تاثیر خورشید در از بین بردن سل  ثابت شده بود.

معماری پس از کرونا:

ویروس کرونا از ووهان چین در دی ماه ۱۳۹۸ باعث فراگیر شدن آن در کل جهان گردید. شیوع این ویروس به تدریج باعث قرنطینه شهرها و بسته شدن راه‎ها، بسته شدن اماکن تجاری، بسته شدن ادارات و کارخانه‏‌ها، در کل شهرهای دنیا شد.

در زمان همه‌گیری ویروس کرونا،‌ چه تدابیری برای تمام اماکن سنجیده شده‌است؟ آیا معماری ساختمان‌های عمومی مانند فرودگاه‌ها یا بیمارستان‌ها با معماری خانه‌ها یا مدارس یکسان است؟

در ادامه سعی میکنیم به معماری این مکان‌ها بعد از کرونا بپردازیم.

۵ روشی که Covid-19 بر معماری و طراحی تأثیر گذاشته است:

بیماری به عنوان کاتالیزور تغییر معماری:

به گفته رامی الساماهی، استادیار در دانشکده معماری MIT و مدیر شرکت معماری بوستون OverUnder، چندین راهکار معماری در گذشته دقیقاً از این علت سرچشمه گرفته است. به طور مثال بازسازی پاریس توسط هاسمن در دهه ۱۸۰۰ که محله‌های پرجمعیت قرون وسطایی را به بلوارها و خیابان‌های وسیع و فضاهای بازتر تخریب کرد. لندن در پاسخ به همه‌گیری وبا در دهه ۱۸۵۰، سیستم فاضلاب خود را به طور کامل بازسازی کرد و در واکنشی مشابه به بیماری همه‌گیر، قانون خانه اجاره‌ای ایالت نیویورک در سال ۱۹۰۱ ساختمان‌های جدید را ملزم به داشتن پنجره‌های رو به بیرون و تهویه مناسب می‌کرد.

تهدید سل (TB) همچنین به شکل گیری معماری مدرنیسم نیز کمک کرد زیرا علاقه معماران مدرنیسم به شیشه تا حدی به دلیل اثر ریشه‌کن کننده نور خورشید بر باکتری های عامل سل است. به گفته The New، تاکید معماری مدرن بر فضاهای باز بزرگ، دکوراسیون مینیمال، دیوارها و کف‌های لخت و وسایل فلزی می‌تواند به عنوان پیامد ترس از بیماری، تمایل به ریشه‌کن کردن اتاق‌های تاریک و گوشه‌های گرد و غباری که باکتری‌ها در آن کمین کرده‌اند، توجیه شود.

 همانطور که بیماری‌های قدیمی‌تر به شکل‌گیری ویژگی‌های سبک‌های معماری گذشته کمک کردند، همه‌گیری کووید-۱۹ باعث میشود زمان بیشتری  در خانه با اعضای خانواده سپری شود و فضاهای اداری با افراد کمتری به فعالیت خود ادامه میدهند .

تاثیر کووید-۱۹ بر معماری و طراحی: 

همانطور که گفتیم، همه‌گیری تقریباً یک شبه بر طراحی محیط‌های ساخته شده تأثیر گذاشت؛ به عنوان مثال سوپرمارکت‌ها موانع پلکسی گلاس را نصب کردند و فروشگاه‌های مواد غذایی مناطق را برای ایستادن در صف بستند. در واقع، برای فروشگاه‌ها، دفاتر، رستوران‌ها و سایر فضاهای عمومی، کووید-۱۹ «فقط یک بحران سلامتی نیست، بلکه یک مشکل طراحی نیز هست». معماران و طراحان قبلاً چندین پاسخ به این مشکل طراحی مشاهده کرده‌اند، از جمله:

۱) اتوماسیون بیشتر ( سطوح کمتر با لمس بالا): بسیاری از معماران و طراحان اتکای بیشتر به محصولات خودکار و سطوح کمتر مشترک را پیش‌بینی می‌کنند، از جمله فناوری بدون لمس مانند د‌رها و آسانسورها، ورود به اتاق هتل از تلفن همراه یا کنترل هوشمند. کنترل درب‌ها از طریق برنامه‌های موبایل یا سایر کنترل‌های از راه دور و در سطحی با تکنولوژی پایین‌تر، حذف درهای دستشویی عمومی که در بسیاری از ساختمان‌ها احتمالا تسریع خواهد یافت.

مطلب پیشنهادی:‌هوشمندسازی ساختمان چیست؟ 

۲) طراحی مراقبت‌های بهداشتی به طراحی روزمره تبدیل می‌شود: همانطور که معماران و طراحان، فضاهایی را با در نظر گرفتن کووید-۱۹ ایجاد می‌کنند، برخی از عناصر طراحی استانداردتر، نقش برجسته‌تری در سازه‌های ساخته‌شده روزانه ما ایفا خواهند کرد مانند ایستگاه‌های ضدعفونی دست، بهبود تهویه و نور خورشید، کاهش فضاهای مسطح که می‌توانند میکروب‌ها را جذب کنند و استفاده از مصالح ساختمانی که باعث بهبود بهداشت می‌شوند، مانند ترکیبات ضد باکتری و محصولاتی که به راحتی تمیز می‌شود.

۳) بازنگری در فضاهای خانگی: اگردر خانه شما آنقدر سر و صدا باشد که نتوانید تمرکز کنید، کار کردن از خانه برای شما مناسب نیست، به همین دلیل است که در فضاهای خانگی نیز با تاکید بر دید و کنترل صدا تجدید نظر شده است. فلوریان ایدنبورگ، معمار هلندی، می‌گوید: «به نظر می‌رسد که اتاق زیر شیروانی در حال حاضر فضای رمانتیکی نیست.  به طور مشابه، استفاده از دیوارها یا تقسیم‌کننده‌های اتاق منعطف مورد تقاضا قرار گرفته است، زیرا مردم به دلیل جلوگیری از انتقال بیماری در خانه می‌مانند و از چیدمان فضای خود خسته می‌شوند.

۴) افزایش ساخت و ساز مدولار و معماری سبک وزن: نیاز به طراحی و ساخت سریع در روزهای ابتدایی همه‌گیری باعث تسکین شدید شد.  به ویژه در مراقبت‌های بهداشتی که برخی از بیمارستان‌ها مجبور بودند فضاهای عمومی را به بیمارستان‌های صحرایی موقت تبدیل کنند. این امر باعث افزایش تقاضا برای مصالح ساختمانی مدولار و پیش ساخته و راه حل های طراحی شده با در نظر گرفتن پاسخ به بحران شد.

۵) فضاهای عمومی احیا شده: غذاخوری در فضای باز در مناطق مختلف عمومی شهر نیویورک به یک مکان دائمی تبدیل شده است و این تنها بخش کوچکی از تغییر مکان‌های عمومی در پی همه‌گیری است. افراد بیشتر در خانه، همراه با گزینه‌های کمتری برای غذاخوری و سرگرمی، به این معنی است که فضاهای عمومی اهمیت جدیدی پیدا کرده‌اند و شاهد سرمایه‌گذاری و اهمیت سنگین‌تری توسط شهرها خواهند بود.

معماری جدید خانه‌ها:

دبورا برک، رئیس دانشکده معماری ییل می‌گوید:« گذراندن زمان  در خانه همراه با خانواده، کار و یادگیری از راه دور (آنلاین)، توجه بیشتر به رابطه بین داخل و خارج و … همه این تجربیات پیامدهایی بر نحوه طراحی خانه‌ها در آینده دارند. ما باید روی کاربرد تمرکز کنیم و بیشتر بپرسیم: “چه چیز می تواند در این اتاق اتفاق بیفتد…؟” مردم به مکان هایی نیاز دارند که بتوانند در کنار خانواده باشند، اما همچنین به مکان‌هایی نیاز دارند که بتوانند در آن تنها باشند تا فکر کنند، یاد بگیرند و دوباره انرژی کسب کنند.

قرنطینه شدن در داخل خانه برای مدت طولانی باعث می شود که متوجه تمام ایرادات اتاق زندگی خود شویم که قبلاً به سختی به آنها توجه می کردیم.  نداشتن آکوستیک مناسب برای جلسات آنلاین مؤثر، فضای کاری مناسب با نور و تهویه کافی و غیره. معماری مسکونی آینده باید سناریویی را در نظر بگیرد که در آن افراد برای مدت زمان زیادی در خانه‌های خود محبوس می‌شوند. چیدمان یک محل سکونت باید فاصله بیشتری داشته باشد و فضاها باید قابل تفکیک باشند. اتاق خواب‌ها و دفاتر خانگی با فاصله از هم و دور از مناطق پر سر و صدا برای ارائه آکوستیک بهتر در صورت کار از خانه.

معماری مکان‌های عمومی: 

در مناطق عمومی سعی میشود از فناوری لمسی بیشتر استفاده شود. به عنوان مثال درب‌های اتوماتیک، آسانسورهایی با درب‌های صوتی و درهایی بدون نیاز به کلید ترجیح داده می شود. حمام های خود تمیز شونده در مکان‌های هتل استفاده خواهند شد. در مکان هایی مانند مراکز کنگره، پارچه‌های آنتی باکتریال و پوشش‌های سطحی به منظور رعایت بهداشت ترجیح داده می شود.

همچنین دفاتر باز که در دهه ۱۹۵۰ در راستای عواملی مانند افزایش خلاقیت، اشتراک گذاری ایده‌ها و افزایش تولید شروع به توسعه کرده بودند،‌ پس از این همه‌گیری، مکان‌های بیشتری به فضاهای خصوصی، راهروها در ساختمان های اداری و جداکننده ها  اختصاص داده شد.

یکی از تفاوت‌های اصلی این همه‌گیری با بقیه‌ی همه‌گیری ها در پیشرفت تکنولوژی و امکان تحصیل و کار به صورت آنلاین و دورکار است. در مدت همه‌گیری کرونا برای جلوگیری از انتقال بیماری، کارمندان و دانشجویان و دانش‌اموزان به صورت آنلاین و به کمک تکنولوژی به فعالیت خود ادامه دادند و این یکی از مزیت‌های بزرگ تکنولوژی است که کمک شایانی به کاهش کووید کرد.

در آینده، تراکم چیزی است که باید از آن اجتناب کرد. به عنوان طراح، باید اصول برنامه‌ریزی شهری را مجدداً بررسی کنیم. دانشگاه‌ها که کلاس‌های درس خود را برای تشویق بیشتر به تدریس در فضای باز می‌کنند و افزایش صندلی در فضای باز در رستوران‌ها برای ایجاد فاصله کافی بین میزها، برخی از راه‌حل‌های ساده‌تر است که توسط معماران ارائه می‌شود.

مفهوم اصلی دیگری که با رشد کرونا، به سرعت در حال ظهور بود، استفاده مجدد تطبیقی است. آنچه قبلاً به عنوان روشی پایدار برای احیای ساختمانهای قدیمی با حفظ ارزش آنها در نظر گرفته می شد، اکنون معنای جدیدی یافته است. ثابت شد که این یک راه بسیار کارآمد برای ایجاد تسهیلات موقت برای قرنطینه و آزمایش است.

در سال ۲۰۲۰، هتل‌ها و خوابگاه‌های کالج ها در سراسر هند به مراکز درمانی موقت تبدیل شدند. مکان‌های دیدنی شهر بمبئی مانند مرکز نمایشگاهی NESCO واقع در گورگائون و کورس مسابقه ماهالاکسمی نیز به مناطق قرنطینه تبدیل شدند. نه تنها در هند، بلکه شهرهای سراسر جهان از فضاهای غیرمتعارف با ظرفیت‌های بزرگ برای کمک به مردم خود استفاده مجدد کردند. با حرکت رو به جلو، باید طراحی فضاهای خود را برای استفاده مجدد اضطراری در هر مقطع زمانی بهبود دهیم.

روشویی در وسط راهرو: (Sink in theHallway)

در دوران همه‌گیری کرونا،‌معماران به طراحی لوکوربوزیه، معمار معروف فرانسوی، بازگشته اند. به خاطر اثر بیماری کرونا بر فرهنگ و عادت و نیاز به شستن بیشتر دستها ، نیاز به روشویی در ورودی ساختمانها بیشتر احساس میشود

لوکوربوزیه دوست پزشک داشت و برای دوست پزشک خود ، روشویی را در وسط راهرو قرار داد. طراحی لوکوربوزیه خیلی بیدار کننده است و فاجعه بیماریهای واگیردار قرن های گذشته را که توسط نسل امروز فراموش شده بود ، کاملا واضح خاطرنشان میکند.

نتیجه‌گیری:

صنعت طراحی باید به این فکر کند که معماری چگونه در این دنیای دیجیتال پرشتاب تکامل پیدا کند. شیوع ویروس کرونا به ما یادآوری کرد که چقدر برای آینده آماده نیستیم. اما به ما این امکان را می دهد که در نحوه توسعه طراحی شهرهایمان تجدید نظر کنیم. این بسیار مهم است که ما به عنوان طراحان آینده، به وظیفه خود برسیم و طراحی مسئولانه و پاسخگو را به دنیای خود ارائه دهیم که بتواند به نسل آینده خدمت کند.