سرگشتگی معماری ایران:
آیا معماری ایران دچار سرگشتگی شده است؟ عوامل موثر بر معماری ایرانی چیست؟ سنت؟ مدرنیته؟ کارفرما؟ مشکلات عملی و نظری پیش روی معماری ایرانی چیست؟
اگر امروزه نمیتوان از هویت ایرانی معماری کشور صحبت کرد، ایراد از کجاست؟ آیا لازم است معماری هویت داشته باشد؟
هویت شهر چیست؟
نادر اردلان ، معمار برجسته ایرانی، در یکی از مصاحبه های خود عنوان کرد: آن شهری که ساخته میشود، آن معماری که برای شهر طراحی میشود را باید به عنوان نماد و نشانه آن شهر دانست و از آن به عنوان هویت شهر و آینده شهر نام برد. بنابراین باید به معماری شهرها و شهرسازی توجه ویژه‌ای شود.
در سال ۱۹۵۰ با توجه به بودجه محدود دولت، معماران شروع به ساخت سد، جاده و یادبود می کردند. اما اکنون با توجه به درآمدهای نفتی ایران، امکانات فوق‌العاده‌ای برای معماران ایجاد شده است که می توان از این امکانات برای معماری پایدار نیز استفاده کرد.
موضوعات اقلیمی از مشکلات اصلی در ایران هستند. مانند کمبود آب، فراگیری دشت‌ها، آلودگی هوا و..
برای حل این مشکلات باید به موضوع کلی شهرها، محله ها و حتی واحدها توجه کنیم. به طور مثال در طراحی مسکن مهر به هیچ عنوان اشل و مقیاس انسان در آن رعایت نشده است و هیچ هویتی را نمی توان در آن پیدا کرد.
آیا کالبد و ساز و کار معماری کهن پاسخگوی نیاز انسان قرن ۲۱ است؟
در پاسخ به این سوال باید این نکته را در نظر گرفت که ما نمی‌توانیم با تقلید کردن معماری قدیمی و سنتی متوقع تامین نیازهای انسان امروزی باشیم. بلکه باید با دانستن بهترین تکنولوژی های دنیا، بتوانیم بهترین فضا را برای جامعه خودمان با بهترین معماری و در مقیاس بین المللی طراحی کنیم و در این بین نباید تاریخ و فرهنگ جامعه خودمان را فراموش کنید چون جزو جدایی ناپذیر از جامعه ماست.
باید سوابق معماری ایرانی و شهرسازی را که بهترین نمونه از معماری درست ایران هستند را بررسی کنیم و درس های مهم را از آن بگیریم و در معماری امروز خودمان اطلاق کنیم بدون اینکه هیچ کدام از فاکتورها و عوامل پیشرفته را فدا کنیم.
چگونه می توان هویت معماری ایرانی را زنده نگه داشت و در جهت قرن ۲۱ از آن استفاده کرد؟
این بحث را با یک مثال از معماری ژاپن شروع می کنیم معمار بزرگ و برجسته ژاپنی تادائو آندو با طراحی موزه نائوشیما که نه تنها بیانگر معماری مدرن بود بلکه نشانگر هویت ژاپنی نیز است ولی ما در ایران هنوز به این درک نرسیده ایم.
بعد از جنگ جهانی دوم معماران بر این باور بودند که معماری نباید هیچ ارتباطی با فرهنگ و محیط داشته باشد.
((Forms follow function و گذشته باید فراموش شود به همین دلیل معماری مدرن موجب فراموشی فرهنگ و هویت شده و نتیجه ان معماری مصرف کننده است .
شهر هدفمند دارای چه مشخصه هایی است؟
در مرحله اول طراح شهر باید دارای قدرت و نفوذ باشد. به این معنا که یک دید بلندمدت داشته باشد و علاوه بر آن باید نسبت به تصمیمات خود پایبند بوده و نهادهای دیگر هم تصمیم او را قبول کنند و دارای قدرت باشد .اما این موضوع در ایران صادق نیست.
برای مثال در شهر پر تراکم ونکوور با وجود بلند مرتبه‌سازی زندگی شهری نیز تامین شده است و به زندگی پیاده ها اهمیت داده شده است که بیانگر قدرت و نفوذ طراح این شهر میباشد.
در کتاب منشور حقوق اسکان نوشته نادر اردلان طبق تحقیقات انجام شده برای تمام شهرهای دنیا ، تراکم مناسب برای ۱۲۵ نفر یک هکتار می باشد که در آن اشل انسانی رعایت شده و عدم رعایت این تراکم باعث به وجود آمدن مشکلات عدیده ای می شود.
اما در شهرسازی امروز وقتی از خانه خارج می شویم به طور مستقیم وارد شهر می شویم و سلسله مراتب یک واحد به چند واحد محله و اجتماعی رعایت نمی شود در حالیکه تناسبات باید حتماً رعایت شود.
معماری مدرنیسم ایرانی:
در سال‌های ۵۰ معمارانی مانند حسین امانت کامران دیبا و… بنیانگذار راهی بودند که از طریق تلفیق معماری سنتی ایران و معماری مدرن به معماری مدرنیسم ایرانی رسیده بودند مانند :میدان آزادی، ساختمان میراث فرهنگی و…
از دلایل موفقیت این سبک از معماری میتوان به رعایت تناسبات فضای ساخته شده با انسان اشاره کرد. کاری در زمان حال نیز قابل استناد است.
به طور مثال ساختمانی در سن دیگو که توسط حسین امانت و به سبک معماری مدرنیسم ایرانی طراحی شده است. این بنا ۳۶ طبقه بوده و بالای آن یک ایوان با الهام از دیوان عالی قاپو ساخته شده است که موجب تمایز این برج با بقیه برج ها شده است و علاوه بر آن یک المان معماری سنتی ایرانی به شکل صحیح و درست وارد معماری امروز شده است.
از معماری پایدار چه درس هایی را میتوان گرفت؟
موضوع معماری پایدار را نمی توان با یک واحد شروع کرد بلکه باید با یک مجموعه شروع کنید.
به طور مثال به شهرVauban در آلمان رجوع میکنیم. این شهر جایزه بهترین شهر پایدار را در ۱۷ سال پیش دریافت کرده است. این شهر ۵ هزار نفر جمعیت دارد و تمام مردم برای تصمیم‌گیری‌های پایدار در این شهر شرکت میکنند. یک چهارم زمین هایاین شهر به فضای سبز و طبیعت اختصاص یافته است و وارد زندگی شهری شده است و در آن ماشین ها حق ورود به شهر را ندارند
در برنامه ریزی شهرهای پایدار نباید تقلید کنیم به طور مثال نمی توان تصمیمات پایداری در شهر Vauban آلمان را در اصفهان اجرا کنیم. زیرا اقلیم ها در این دو شهر بسیار متفاوت است.
آیا در ایران میتوان بناهایی برای رفع نیازهای معنوی و ماده ایران ساخت بدون اینکه از عناصر معماری سنتی استفاده کرد؟
مهندس سیحون در مصاحبه عنوان می کند: می توانیم تصور کنیم مسجدی در ایران ساخته بشود که کار مسجد را بکند ولی نه گنبد داشته باشد و نه مناره.
اما مهندس امانت در مصاحبه دیگر عنوان می‌کند معمار مانند دکتری است و بهتر است دوایی به او داده شود که برای آن مریضی خوب است.
سوالی که مطرح میشود این است که اصول و معیار معماریی با معنویت چیست؟
معنویت را نه تنها میتوان در بناها بلکه میتوان در شهرها هم به وجود آورد. به طور مثال هنگام وارد شدن به شهر شیراز و عبور از دروازه قرآن حس معنویت و شاعرانه به وجود می آید.
بنابراین می توان معماری را به وجود آورد که دارای آرامش و سکونت باشد. ایجاد آرامش در مساجد ایرانی مستلزم وجود چند المان است که در مساجد قدیمی وجود داشته است.