داریوش بوربور؛ پدر معماری شهرسازی نوین

داریوش بوربور را به عنوان پدر شهرسازی نوین میشناسند اما جزو معماران ناشناس این دوره است. به نظر شما دلیل این گمنامی چیست؟‌

داریوش بوربور را بیشتر به دلیل طراح‌های اجرا نشده‌اش میشناسند تا طراح‌های اجرا شده‌اش! به‌نظر شما دلیل آن چیست‌؟ در ادامه با اورچین همراه باشید تا در مورد این معمار معاصر بخوانیم.

تحصیلات داریوش بوربور: 

داریوش بوربور معمار، شهرساز، طراح، مجسمه‌ساز، نقاش، پژوهشگر و نویسنده چند بُعدی ایرانی، در ۷ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد. پدر او از صاحب منصبان ارشد شرکت نفت ایران و انگلیس بود.  در ۱۳ سالگی‌ به منظور ادامه تحصیلات عازم انگلستان شد و از همان ابتدا به رشته‌های هنری علاقه‌ی بسیاری نشان میداد. در سال ۱۳۳۱ دیپلم عمومی خود را از دانشگاه کمبریج انگلستان دریافت کرد و پس از آن موفق به اخذ لیسانس آرشیتکتور شد و فوق‌لیسانس شهرسازی خود را از دانشگاه لیورپول گرفت. سپس برای دریافت مدرک دکتری، راهی کشور سوئیس شده و توانست دکترای خود را در رشته‌ی مناطق گرم و خشک در سال ۱۳۳۳ شمسی زیر نظر استاد صاحب نام فرانسوی یعنی پروفسور اوژن بودونن (Eugène Beaudouin) از دانشگاه ژنو دریافت کند.

او هم‌زمان، با استاد معروف شهرسازی پروفسور آرنولد اوشِل و معمارهای بنام سوییسی، فرای و هونزیکر نیز در تعدادی از پروژه‌های مختلف همکاری نمود و توانست تجارب زیادی را کسب کند.

بازگشت به ایران: 

سرانجام در ۲۶ سالگی (سال ۱۹۶۱ میلادی) و پس از اتمام تحصیلات دکتری به ایران برگشت و به سرعت پله‌های ترقی را طی نمود: ابتدا معاون مدیر فنی شرکت «ایران راه» شد که بزرگترین کمپانی ساختمانی آن روزِ ایران بود. در سال ۱۳۴۳ شرکت خودش را با نام مهندسین مشاور بوربور پایه‌گذاری کرد؛ شرکتی که چهارده سال بعد به یک کنسرسیوم عظیم ساختمانی بدل شد و از مهندسین متعدد برجسته ایرانی و خارجی تشکیل شده بود و طرح‌های گسترده‌ی جامع شهری یا «طرح جامع محیط زیست منسجم کشور» را بر عهده ‌گرفت و در اغلب شهرهای مهم ایران نیز دارای شعبه بود.

بیشتر بخوانید: زندگینامه کامران دیبا و معرفی آثار

سبک معماری داریوش بوربور: 

زندگی، تحصیل و کار در ۴ قاره‌ی جهان دیدگاهی جهان شمول داده به داریوش بوربور داده است و این دیدگاه در سبک معماری او نیز هویدا است. او به همزیستی تجدد و سنت در معماری ایران باور دارد.

 سبک نوین معماری وی از بدو شروع به کار حرفه ‌ای او، مورد توجه صاحب نظران برجسته بین‌المللی قرار گرفت! به گونه ای که آنتونی کرافت (Anthony Krafft)، تحلیلگر معروف معماری سوئیسی از داریوش بوربور به عنوان یکی از پیشگامان معماری مدرن که احتمالا در راه بوجود آوردن سبک معماری قرن بیستم ایرانی است، نام برده است و به او عنوان یکی از پیشگامان معماری مدرن که احتمالا در راه بوجود آوردن سبک معماری جدید قرن بیستم ایرانی است یاد کرد.

همچنین میشل راگون (Michel Ragon)، نویسنده فرانسوی اثرگذار در هنر و معماری از داریوش بوربور به عنوان معمار در جستجوی سبک معماری مدرن ایرانی سخن گفته است!

نظر داریوش بوربور در مورد معماری در ایران: 

داریوش بوربور در مصاحبه‌ای عنوان کرد که در ایران انتظارات از معمار بیش از حد و حدود یک معمار است زیرا کار اصلی یک معمار پیاده‌سازی افکار و خواسته‌های کارفرما است و تبدیل کردن یک برنامه‌ی نوشته شده به یک برنامه‌ی سه بعدی و تبدیل کردن آن به نقشه‌های ساختمانی.

آثار داریوش بوربور:‌ 

داریوش بوربور را بیشتر با آثار شهرسازی می‌شناسند، گرچه آثار معماری‌اش هم کم نیستند.

۱. مرکز ورزشی تفریحی قصر یخ (۱۳۴۶)

۲. موزه و کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی (۱۳۵۵)

۳. نماد شهری مشهد (۱۳۵۵) که  در ۱۳۸۶ توسط شهرداری مشهد تخریب شد.

۴. خانه‌ی ارجمند در کرمان (۱۳۴۰)

۵. خانه‌ی عبده در تهران (۱۳۴۲)، که انحناهایش یادآور فرم‌ها و طراحی های زاها حدید است.

جدا از همه‌ی این پروژه‌ها، دلیل اصلی شهرت بوربور طرح‌های شهری و کلان او است. مانند «طرح جامع نوشهر و چالوس»، «طرح جامع سراسری بحر خزر» و طرح «مرکز تجاری بازار رضا در مشهد».

او طرح ساخت دو هزار آپارتمان با انرژی خورشیدی در مشهد و البته چندین پارک و آمفی‌تآتر و… در تهران و اهواز را هم ارائه داده است.

طرح نوسازی اطراف حرم امام رضا:

شاید هیچکدام از این طرح‌ها به اندازه‌ی «طرح نوسازی اطراف حرم امام رضا» اهمیت و شهرت نداشته نباشد؛ طرحی که به شعاع مشخصی از اطراف حرم رضوی، بافت تاریخی شهر مشهد را به فضای سبز تبدیل کرد و حرم رضوی را به کلی به جزیره‌ای محاط در این فضای سبز بدل ساخت. مدافعین این طرح آن را زمینه‌ساز ظرفیت بهتر حرم برای استقبال از زائرین می‌دانند، ولی منتقدین، این طرح را آغاز شکاف بن حرم رضوی و بافت شهری مشهد و در ادامه، ازهم‌گسیخته شدن ستون فقرات این بافت دانستند.

این طرح را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد: یک قسمت مربوط به طرح اطراف حرم امام رضا میباشد که نه تنها طرح داریوش بوربور اجرا نشد، بلکه سیستم تخریب نیز با سیستمی که پیشنهاد داده شده بود منطبق نبود. اما قسمت دوم که مربوط به بازار رضا بود مطابق با ایده‌ی اولیه ساخته و اجرا شد اما بعد از ساخت، کنترل‌های لازم به خوبی صورت نگرفته بود به طور مثال قسمت‌هایی که برای فضای باز درنظر گرفته شده بود نیز به کاربری تجاری تغییر پیدا کرده بود.

به گفته‌ی خود داریوش بوربور، عملیات نوسازی اطراف حرم، با ایده‌ی ذهنی آنان خیلی متفاوت بود. زیرا بعد از خریدن زمین‌های اطراف حرم، به بسیاری از کسبه که اطراف حرم مشغول بودند، قول ساخت پاساژی داده شده بود و تنها ۱۱ ماه فرصت برای ساخت و طراحی این بازار وجود داشت  که در نوع خود رکورد بسیار خوبی بود. و در کل این طرح اصلا شبیه طرح ارائه شده توسط داریوش بوربور نبود.

جوایز داریوش بوربور:‌

داریوش بوربور برنده مسابقات و جوایز معماری و شهرسازی بین المللی متعددی می باشد، از جمله:

• جایزه «Architects’ Journal Working Drawings» – لندن، انگلستان، 1337.
• جایزه اول، طرح ایده برای منطقه ای در شهر لیورپول، دانشکده شهرسازی دانشگاه لیورپول، انگلستان، 1338.
• جایزه اول، طرح پاویلیون ایران (The Persian Pavilion)، لس آنجلس، کالیفرنیا، 1344.
• جایزه مرکور طلا بین المللی (Gold Mercury International Award) رم، ایتالیا، 1354.
• جایزه اول مرکز مجموعه تجاری بازار رضا، مشهد، 1355.
• جایزه مرکز استراحتی – تفریحی شرکت ملی نفت ایران، محمودآباد، کرانه بحر خزر، 1356.
• جایزه اول نماد شهر مشهد، 1356.
• عطیه ویژه، جهت طراحی و نظارت در ساخت مجموعه تجاری بازار رضا، مشهد، 1357.
• جایزه «پنجاه آرشیتکت برجسته جهان» در دومین همایش و نمایشگاه بین الملی آثار معماران برجسته دنیا در بلگراد، 1367

داریوش بوربور درجه شوالیه نشان هنر و ادب دولت فرانسه را دریافت کرد

داریوش بوربور درجه شوالیه نشان هنر و ادب دولت فرانسه (Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres) را دریافت کرد! این نشان هنر و ادب نشانی است که توسط وزارت فرهنگ فرانسه (در گذشته با عنوان انجمن هنر و ادبیات فرانسه شناخته می‌شد) از سال ۱۹۵۷ میلادی و توسط وزیر وقت فرهنگ فرانسه، با هدف شناسایی آثار مهم و تاثیرگذار هنری و ادبی پایه‌ گذاری شده است.

هدف نشان هنر و ادب فرانسه، قدردانی از خدمت در عرصه هنر و ادبیات یا گسترش این زمینه‌ها می‌باشد. پیشینه این نشان بر اساس منابع دولتی به نشان سنت میشل (پایه ‌گذاری شده در ۱ اوت سال ۱۴۹۶ میلادی) باز می گردد.

لازم به ذکر است که این نشان ۳ درجه دارد: درجه کماندور (مدالی که به گردن انداخته می ‌شود و هر سال ۲۰ دریافت کننده دارد)، درجه افیسیه (مدالی که با یک گل و روبان بر روی سینه چپ نصب می‌ شود و هر سال ۶۰ دریافت کننده دارد) و درجه شوالیه (مدالی که با روبان بر روی سمت چپ سینه نصب می‌ شود و سالی ۲۰۰ دریافت کننده دارد).

فعالیت‌های داریوش بوربور خارج از ایران: 

چند ماه قبل از انقلاب، داریوش بوربور به فرانسه رفته و در آنجا دفتر مشاوره معماری تاسیس کرد که فعالیت عمده‌ی این دفتر، ارائه‌ی سرویس اطلاعات فنی معماری به مهندسین مشاور معمار بود؛ او در کالیفرنیا نیز فعالیت معماری داشت و سرانجام دوباره به ایران بازگشته و مشغول انجام کارهای تحقیقاتی در زمینه معماری، شهرسازی، محیط زیست و ایران شناسی و  تالیف ۲ کتاب بوده.